171 stron analiz w raporcie https://doi.org/10.5281/zenodo.15264998
Powódź 2024 w Polsce w perspektywie społecznych aspektów Jednego Zdrowia publicznego
Kategoria: Bez kategorii
Szybka reakcja służb na podejrzenia choroby Zalewu Wiślanego
Kilku mieszkańców powiatu nowodworskiego trafiło do szpitali z objawami charakterystycznymi dla choroby Zalewu Wiślanego (Haff) – silnymi bólami mięśni, ciemnym zabarwieniem moczu oraz cechami niewydolności nerek w 2 falach. Wszyscy spożyli duże porcje węgorza lub flądry pochodzących z połowów w Zalewie Wiślanym złowione w okolicach majówki. Choć sam przebieg kliniczny był łagodny – nie stwierdzono konieczności dializ ani trwałych powikłań – przypadki te wywołały reakcję łańcuchową służb.
Dlaczego to jest ważne?
- Natychmiastowe uruchomienie procedur. Wypracowane wcześniej schematy współpracy między urzędami, służbami medycznymi i laboratoriami pozwoliły zaangażować wszystkie instytucje w ciągu jednego dnia. Widać, że szkolenia na AMW w Gdyni z OL i OC procentują. Należy zwrócić uwagę, iż nie było obowiązku zgodnie z przepisami ochrony zdrowia ludzi i zwierząt podjęcia czynności w sposób bezpośrednio wynikający z treści dokumentów, jednak podjęto działania ważne dla Jednego Zdrowia Publicznego.
- Badania toksykologiczne. Próbki wody trafiły do inspektoratu ochrony środowiska. Próbki świeżych i mrożonych ryb przekazano do Państwowego Instytutu Weterynaryjnego w Puławach.
- Przejrzysta komunikacja. Jeden, wspólny komunikat z poziomu wojewody pomorskiego i warmińsko-mazurskiego oraz adekwatnych służb ograniczył ryzyko plotek i dezinformacji, a jednocześnie dostarczył mieszkańcom konkretnych zaleceń. Informacja poszła w Polskę, w tym przez PZW, gdyż ryby mogą być pomrożone przez wędkarzy spoza regionu.
- Profilaktyka ponad paniką
Należy pamiętać, że rybactwo/wędkarstwo rekreacyjne oraz ogólna turystka to postawa gospodarki regionu i komunikacja musi uwzględniać również potencjalne straty dla mieszańców. Zamiast rygorystycznego zakazu wprowadzono zalecenie ograniczenia spożycia dużych ryb dennych z Zalewu Wiślanego do 31 maja. Dzięki temu lokalni użytkownicy Zalewu nie odczuli natychmiastowego, drastycznego skutku ekonomicznego, a mieszkańcy otrzymali jasną wskazówkę, jak dbać o bezpieczeństwo zdrowotne.
Kto pierwszy zareagował?
Nie ma dziś jednoznacznej odpowiedzi, która instytucja rozpoznała charakterystyczny zespół objawów jako możliwe przypadki choroby Haff. Pojawiają się nieoficjalne informacje, że trop mógł pochodzić ze szpitala w Malborku i lokalnego sanepidu z Nowego Dworu Gdańskiego, albo – już na etapie koordynacji – z poziomu Gdańska. Warto byłoby poznać te szczegóły, bo w sytuacjach nietypowych zatruciach to właśnie szybka identyfikacja jednostki chorobowej stanowi klucz do skutecznych działań. Choć z punktu widzenia komunikacji jest to nieistotne. WSSE Gdańsk dostarcza dokładne informacje o chorobie.
Granica w tle
Niepokojące są również czynniki geopolityczne. Zalew Wiślany, choć malowniczy i bogaty przyrodniczo, graniczy bezpośrednio z Obwodem Królewieckim Federacji Rosyjskiej. Taka lokalizacja niesie ryzyko nie tylko biologiczne, ale i środowiskowe – trudniejsze monitorowanie zanieczyszczeń, ograniczone możliwości współpracy transgranicznej, brak pełnej informacji o stanie wód. To realna konsekwencja zagrożenia wymagała prawdopodobnie zaangażowanie WOMP-u w Gdyni.
Co dalej?
- Sanepid, Inspekcja Weterynaryjna i WIOŚ prowadzą monitoring żywności, ryb z kolejnych połowów oraz wody (zgodnie ze swoimi kompetencjami).
- Do końca maja obowiązuje zalecenie ograniczenia spożycia ryb dennych z Zalewu. Mieszkańcom przypomina się o umiarze: jednorazowe spożycie kilku dużych porcji ryb dennych może wiązać się z podwyższonym ryzykiem zdrowotnym.
- Kluczowe będą informacje o rodzaju toksyny – o ile uda się ją zidentyfikować. Wyniki analiz toksykologicznych ryb i wody będą znane w ciągu kilku tygodni (choć wcale nie wiadomo czy uda się coś znaleźć). Prawdopodobnie UG czy instytuty biologii morza, oceanografii jak również ryb śródlądowych PAN i PIB z Trójmiasta i Olsztyna się sprawą zainteresować powinny. Zalew Wiślany to ekosystem wodny typu brakicznego (słonawo-słodkiego), biologicznie i ekologicznie klasyfikowany częściej jako wody śródlądowe o charakterze przybrzeżnym niż klasyczny morski.
Drobne problemy z komunikacją w różnych wymiarach pogranicza
Żeby nie było idealne dalej jest coś do poprawy. Problemem Zalewu Wiślanego jest jego wewnętrznie graniczny charakter w zakresie administracji (status morski i śródlądowy oraz podleganie pod Gdańsk/Elbląg/Gdynię/Olsztyn/ Modlin itp. w zależności od wymiaru sprawy). Użytkownicy Zalewu mieszkający i korzystający z lecznictwa w Województwie Pomorskim (gdzie doszło do zachorowań) w kontekście wędkarstwa rekreacyjnego podlegają PZW Elbląg (cały Zalew), a rybactwa komercyjnego pod Urząd Morski w Gdyni. Wędkarze (zwłaszcza mieszkający w Województwie Warmińsko-Mazurskim) nie wiedzieli gdzie szukać informacji. Czyli ciągle coś można poprawić w obszarze współpracy transgranicznej (różne podziały administracyjne kraju).
Lessons Learnt:
- Dobrze przygotowane procedury działają – wcześniejsze szkolenia (w sumie niedawno zakończone) i doświadczenia z epizoocji kotów na Pomorzu w 2023, czy zagrożenia portu w Gdyni w 2024 ASF przełożyły się na realne, skoordynowane działania.
- Spójny przekaz minimalizuje panikę i ograniczający koszty społeczne – wspólne stanowisko wielu instytucji przyspiesza dotarcie rzetelnych informacji do obywateli.
Ostatnie wydarzenia pokazują, że państwowe systemy wczesnego reagowania potrafią działać sprawnie – pod warunkiem dobrego przygotowania, jasnych procedur i otwartej współpracy między instytucjami. Teraz pozostaje czekać na wyniki badań laboratoryjnych i wyciągać kolejne wnioski, które pozwolą jeszcze skuteczniej chronić lokalne Jedno Zdrowie publiczne.
Wpływ blackoutu na zwierzęta gospodarskie i domowe
Co się stało?
W poniedziałek 28 kwietnia 2025 r. w południe doszło do bezprecedensowej przerwy w dostawie prądu, która objęła niemal cały Półwysep Iberyjski. Większość Hiszpanii i Portugalii została pozbawiona energii elektrycznej (populacja ponad 60 milionów osób). Krótkotrwałe przerwy odnotowano również na południu Francji. Analiza z użyciem Brand24.
Ogólny przebieg zainteresowania blackoutem nie dotyczył zwierząt i produktów zwierzęcych (jedynie kilka procent liczebności, ale zasięgi do 10%, bo wskazuje np. używanie clickbaitów z kotkami i pieskami).
Hodowla a energia
Hospodarstwa hodowlane zużywają ogromną ilość energii w tym elektryczną. W krajach iberyjskich wiele gospodarstw co prawda ma własne małe farmy fotowoltaiczne (ale nie jako prosumenci), ale ich produkcja nawet w małym stopniu nie bilansuje zapotrzebowania. W czasie kryzysu wystarczyła na utrzymanie łączności ze światem i nie stanowiła specjalnie wsparcia dla dobrostanu zwierząt. Problemem jest nie tylko zużycie na klasyczne działania jak wentylacja czy podgrzanie w inkubatorach, ale też Internet rzeczy. W Polsce rolnictwo zużywa 6% vs 2.2% średniej UE.
Duży pik pozytywnego sentymentu w kontekście zwierząt we wtorek 29.04 (czyli w kiedy wszystko wracało do normy) ze względu na obserwację dzikich zwierząt (ludzie mieli czas wyjść w przyrodę) oraz że potrzeby ich domowych zwierząt są zadowolone). Słabe zasięgi na mediach społecznościowych świadczą o braku zainteresowania tematem zwierząt przez celebrytów.
W tabeli przestawiono hashtagi i słowa kluczowe występujące w dyskursie. Ze względu na mały udział języka francuskiego i katalońskiego skoncentrowałem się na kastyliano (esp) i portugalskim (ptb)
| dobrostan | mleko | inne | |
|---|---|---|---|
| esp | apagón Iberia animales, apagón abril 2025 bienestar animal, corte de luz granjas | apagón ordeño, leche estropeada apagón, ordeños saltados | ventilación granjas apagón, gallinas ventiladores fallo, mascotas sin ascensor, perro cargado escaleras |
| ptb | apagão Ibéria animais, apagão 28 abril 2025 bem‑estar animal, falha de energia pecuária | apagão ordenha, leite desperdiçado apagão, vacas sem ordenhar | ventilação suínos apagão, aves frigorífico parado, animais de companhia elevador |
| fra | pojedyncze wzmianki o zwierzętach towarzyszących | we Francji odcięcie było na tyle krótkie, że nie wygenerowało problemów na farmach przemysłowych | blackout, we Francji używano angielskiego hasztaga |
Fermy mleczne
Masowy brak prądu zatrzymał roboty udojowe. W wielu gospodarstwach krowy trzeba było doić ręcznie, a część mleka (szacunki mówią nawet o 24 mln litrów) zepsuła się w niewychłodzonych zbiornikach. “ordeños saltados” (missed milking sessions) and “leche estropeada en tanques” (milk spoiled in tanks). Zbyt długie przestoje grożą mastitis i stresem u krów. Rolnicy z Unión de Uniones oraz ASAJA podkreślali całkowitą zależność nowoczesnych obór od energii elektrycznej i apelowali o wsparcie w zakupie agregatów (Agrodigital, El País, OKDiario).
Mleko i jego utylizacja wywołało duży dyskurs dzień po blackoutcie, ale w społecznościowych mediach już temat wybrzmiał kiedy działo się źle.
Drób i trzoda
Na fermach drobiu i świń przerwy w wentylacji, karmieniu i chłodzeniu groziły upadkami. Z drugiej strony energia była potrzebna do nagrzewania inkubatorów. Pojedyncze przypadki “decomiso de canales de aves” (zniszczenia tusz) się zdarzyły. Wciąż jednak to nie USA tylko UE, więc zagęszczenie drobiu nie jest na tyle duże, że odcięcie wentylacji powoduje szybką śmierć w całym kurniku. Organizacja branżowa Avianza podkreśliła jednak, że większość wylęgarni i ferm dysponowała generatorami, dzięki czemu uniknięto dużych strat; większy problem pojawił się w rzeźniach, gdzie część schłodzonych tusz trzeba było zniszczyć po utracie ciągu chłodniczego (Eurocarne).
Głos organizacji rolniczych
ASAJA nazwała sytuację „krytyczną” dla intensywnej hodowli i zażądała planów priorytetowego przywracania zasilania na obszarach wiejskich oraz dotacji do systemów awaryjnych. Unia producentów mleka ostrzegła przed dalszymi skutkami zdrowotnymi u zwierząt, jeśli podobne przerwy będą się powtarzać (Agrodigital).
Zwierzęta domowe i towarzyszące
U większości psów i kotów awaria skończyła się jedynie chwilowym stresem. Największą niedogodnością okazały się nieczynne windy: wiralem stał się film, na którym dwie mieszkanki Barcelony niosą 30‑kilogramowego psa z artrozą po schodach, bo nie działała winda (La Vanguardia). Organizacje prozwierzęce radziły opiekunom, aby unikać otwartych świec w domach i podtrzymywać rutynę karmienia, a w przypadku akwariów zabezpieczyć ryby przenośnymi napowietrzaczami. ZOO w Barcelonie zabezpieczyło drapieżne gatunki w zamkniętych boksach i ewakuowało zwiedzających.
Działania Władz
Regionalni urzędnicy rozdysponowali paliwo do generatorów do kilku kluczowych gospodarstw i ośrodków weterynaryjnych, dla większości jednak zabrakło diesla. Jednak związki zawodowe rolników skrytykowały brak terminowej oficjalnej komunikacji na temat czasu trwania przerw w dostawie prądu, co utrudniało planowanie działań w przypadku opieki nad zwierzętami. Organizacje weterynaryjne podzieliły się wskazówkami na temat „jak chronić swojego zwierzaka w chwilach stresu” podczas przerwy w dostawie prądu. Ich porady obejmowały trzymanie zwierząt blisko siebie i zachowanie spokoju, utrzymanie ich rutyny w jak największym stopniu, zapewnienie im poczucia bezpieczeństwa poprzez kontakt fizyczny lub zabawę oraz zapewnienie im dostępu do wody (szczególnie jeśli elektryczne pompy wodne w domu przestały działać). W wiejskim regionie Estremadura w Hiszpanii lokalne biura ministerstwa rolnictwa (po ponownym uruchomieniu) zebrały informacje o dotkniętych gospodarstwach rolnych i nadały priorytet przywróceniu zasilania dużym gospodarstwom mleczarskim, w których zwierzęta były w niebezpieczeństwie. Szybsze przywrócenie zasilania sieci oznaczało, że gospodarstwa w północnej Hiszpanii (Galicja -skoncentrowana produkcja mleczna) i południowej Portugalii (Alentejo – najważniejszy region hodowlany) odzyskały dostęp do prądu nieco szybciej, niż miałoby to miejsce w innych okolicznościach. Pośrednio pomogło to zwierzętom hodowlanym i łańcuchowi produkcji zwierzęcej, ponieważ skróciło się czas, w którym nie miały dostępu do pomp wodnych, urządzeń chłodzących i dojarskich.
Podsumowanie
Awaria ukazała duże uzależnienie nowoczesnego rolnictwa i opieki nad zwierzętami od nieprzerwanej dostawy prądu i ujawniła, jak silnie sektor hodowlany (zwłaszcza mleczny) zależy od energii elektrycznej jak szybko konsekwencje odczuwają zwierzęta. Nie był to jeszcze czas upałów, gdzie potrzeba wentylacja i nawodnienia jest kluczowa. Kluczową rekomendacją organizacji branżowych pozostaje budowa rezerwowych źródeł energii oraz procedur priorytetowego przywracania prądu na terenach rolniczych. Najbardziej ucierpiały gospodarstwa mleczne wraz z łańcuchem dostaw, ale skutki odczuli też hodowcy drobiu, weterynarze i opiekunowie zwierząt domowych. Konieczne są inwestycje w rezerwową infrastrukturę energetyczną, szkolenia z reagowania kryzysowego oraz procedury priorytetowego przywracania prądu w obiektach hodowlanych i instytucjach opieki nad zwierzętami. Sytuacja ta pokazuje również, jak bardzo Polska nie jest przygotowana na tego rodzaju scenariusze, choć zdaniem ekspertów desynchronizacja przez OZE nie jest aż tak bardzo prawdopodobna u nas (mniejszy udział fotowoltaiki), i wciąż duża rezerwa mocy w elektrowniach konwencjonalnych (węglowych). Podobny blackout mógłby mieć dramatyczne skutki dla krajowego sektora rolniczego i systemów opieki nad zwierzętami. Dlatego potrzebne są pilne zmiany w polityce finansowania inwestycji rolnych, w tym uwzględnianie dobrostanu zwierząt poprzez dofinansowanie zakupu agregatów prądotwórczych oraz tworzenie planów awaryjnych dla gospodarstw i placówek weterynaryjnych. Co ważne takie plany kraje iberyjskie miały, tylko nie były realizowane, bo priorytet w dostawach diesla był dla placówek medycznych i infrastruktury krytycznej.
Pryszczyca na Słowacji – panika
Ryzyko zawleczenia pryszczycy do Polski rośnie wraz ogłoszeniem kolejnych ognisk na Słowacji i Węgrzech. Szacuje się, że koszty mogą sięgać setek milionów złotych tygodniowo, a do tego dochodzą miliardowe straty z eksportu, zwłaszcza w sektorze mięsnym i mleczarskim, ale nie tylko. Sytuacja może doprowadzić do załamania całych lokalnych ekosystemów rolniczych.
Sytuacja w Polsce
Inspekcja Weterynaryjna w południowych województwach zgłasza skargi na brak wsparcia ze strony GIW, Głównego Lekarza Weterynarii oraz Ministerstwa Rolnictwa na granicy. Lekarze weterynarii są zdezorientowani – nie mają doświadczenia z pryszczycą w terenie, znają ją jedynie z podręczników, a jedynym punktem odniesienia są laboratoria (zwłaszcza oddział PIWET w Zduńskiej Woli, gdzie trzon kadry odszedł na emerytury). Stąd pojawiają się i będą się pojawiać podejrzenia i konieczność ekspresowego przesyłania i badania próbek. Brakuje jasnych, regularnych instrukcji (np. nakazy kwarantannowania), a nikt nie zarządza sytuacją operacyjną z poziomu krajowego w sposób adekwatny do skali problemu. Pracownicy Inspekcji Weterynaryjnej oraz Urzędowi Lekarzy Weterynarii i PiWetu obecnie dwoją się i troją, ale zadania mogą okazać się ponad siły. Aktualizuje się powiatowe i wojewódzkie plany gotowości na wypadek pryszczycy tam, gdzie są zasoby ludzkie (a to luksus w wielu obszarach Polski).
Teraz każdy hodowca czy lekarz weterynarii „widzi pryszczycę” – realną lub domniemaną. Ten efekt wzmacnia się w sytuacji braku jasnych komunikatów z Głównego Inspektoratu Weterynarii czy Ministerstwa Rolnictwa (czy wręcz szkodliwych przez wysokich rangom pracowników ministerstwa http://interdisciplinary-research.eu/pryszczyca-na-wegrzech). W tej atmosferze:
- będą mnożyć się plotki, niepotwierdzone przypadki, „anonimowe doniesienia”, to jest normalny scenariusz, który występował w Niemczech i teraz na Słowacji,
- mogą pojawić się sfabrykowane zdjęcia czy nagrania, które wzbudzą emocje i będą szeroko udostępniane (mamy realną wojnę hybrydową z Rosją),
- możliwa jest celowa dezinformacja, np. ze strony grup przeciwnych konkretnym decyzjom politycznym lub instytucjonalnym (np. dotyczącym uboju, kwarantanny, zamykania granic), niestety zbliżają się wybory prezydenckie…
Tego typu informacje mogą nie tylko sparaliżować działania służb terenowych, które odwalają kawał dobrej roboty, ale również zniszczyć zaufanie społeczne i pogłębić chaos.
W tej sytuacji pojawiają się głosy, że zwłaszcza na granicy potrzebny jest menedżer kryzysowy z prawdziwego zdarzenia.
Rekomendacje do wdrożenia w Ministerstwie Rolnictwa:
- Brak realnej kontroli dezynfekcji środków transportu, formalności są wypełniane, ale procedury nie są egzekwowane, bo nie ma kim obstawić wszystkich przejść przejść granicznych (Znacznie większe wsparcie jest potrzebne na granicy)
- Pracownicy inspekcji weterynaryjnej wysłani na granicę pracują w skrajnych warunkach (braki kadrowe). Może należy użyć wsparcia Inspekcji IJHARS albo pracownikami ministerstwa rolnictwa w logistyce?
- poszukiwanie produktów mięsnych, mleka i bydła. Samych transportów bydła dd 20 lutego do 20 marca br. zrealizowano 412 ze Słowacji do Polski (dane TRACES). Są problemy ze znalezieniem zwierząt. Włączenie do działań administracyjno sanitarnych innych służb i pracowników podległych MinRol w województwach granicznych.
- aktualizacja planów gotowości na wszystkich szczeblach Inspekcji Weterynaryjnej i współpraca z innymi służbami na poziomie powiatów i województw.
- delegacja sprawnych managerów logistyki na granicę.
- wdrożenie sprawnej komunikacji kryzysowej ( oraz infodemic management) o czym na koniec więcej.
Rekomendacje do wdrożenia przez Wojewodów Małopolskiego, Podkarpackiego i częściowo Śląskiego:
- dezynfekcja środków transportu. Wirus przenosi się różnymi drogami (w tym powietrzną), ale najważniejsza jest kontaktowa. Dezynfekcją powinny zająć się służby i formacji pomocnicze jak Straż Graniczna, Policja, czy Straż Pożarna.
- Realna kontrola wjazdu do Polski zwierząt podatnych (głównie bydło i świnie), zero tolerancji dla podejrzanych transportów. Straż Graniczna, KAS.
- Ćwiczenia przygranicznych służb powiatowych i wojewódzkich na wypadek zawleczenia wirusa drogą powietrzną czy przez dzikie zwierzęta.
Sytuacja w regionie
Na Słowacji wybuchła panika związana z pryszczycą, a działania służb weterynaryjnych oraz instytucji kryzysowych są dalekie od sprawnego zarządzania sytuacją. Wiele wskazuje na to, że zarówno komunikacja, jak i logistyka nie działają tak, jak powinny, a lokalne społeczności i hodowcy są pozostawieni z problemem sami sobie.
Tematy z 26-27.03 – warto je prześledzić, bo podobne mogą się pojawić w naszym dyskursie medialnych jak zakażenie trafi do Polski, a ryzyko tylko rośnie.
🧪 Rozprzestrzenianie się choroby (FMD) w Europie Środkowej
- Nowe ogniska pryszczycy zostały wykryte na Słowacji i Węgrzech w ostatnich dniach (m.in. w regionie Mosonmagyaróvár, Baka). Słowacja potwierdziła kilka ognisk, w tym czwarte ognisko, a Węgry drugie.
- Republika Czeska i Austria zwiększyły kontrole graniczne
🧯 Środki zaradcze i zarządzanie kryzysowe
- Wprowadzono stan wyjątkowy na Słowacji. W wielu regionach wdrożono restrykcje dotyczące ruchu zwierząt, dezynfekcje pojazdów, zamykanie granic (np. przejścia z Węgrami).
- Rozpoczęto ubój i utylizację zakażonych zwierząt, której standardy są kwestionowane
- Unijni eksperci proponują strategię vaccinate-to-kill
- Część decydentów (np. słowacki minister spraw wewnętrznych) kwestionuje zasadność likwidacji hodowli w całych regionach – pojawia się debata polityczna.
🧑🌾 Społeczne i polityczne kontrowersje
- Politycy (np. partia SaS, posłowie opozycji) składają zawiadomienia do prokuratury za niewłaściwe działania w związku z epidemią. Głośne są zarzuty chaosu i braku kompetencji ze strony władz.
- Opozycja zarzuca „pokazową panikę”, a media oskarżane są o „bulwarowe podejście” (pokazywanie płaczących rolników i zwierząt).
- Pojawiają się podejrzenia o nowych ogniskach
- Zgłaszane są problemy lokalne – np. mieszkańcy Levíc sprzeciwiają się zakopywaniu martwego bydła niedaleko domów.
💰 Ekonomiczne skutki i rekompensaty
- Słowaccy rolnicy domagają się odszkodowań za wybite zwierzęta (ich prawo nie nakazuje wprost wypłat Zákon č. 39/2007 Z.z. o veterinárnej starostlivosti i Zákon č. 152/1995 Z.z. o potravinách).
- Zamknięcie ZOO w Koszycach (z powodu restrykcji) spowodowało straty finansowe.
- Przemysł mleczarski (np. zakład mleczarski w Bake) poniósł poważne straty produkcyjne, co wywołało nawet panikę zakupową mleka.
🧾 Międzynarodowa współpraca i krytyka UE
- Część ekspertów chwali działania Słowacji jako „ponad unijne wymagania” – UE je zatwierdziła.
- Jednak w mediach pojawiają się teorie spiskowe (np. o „pakistańskim szczepie” lub laboratoriach związanych z politykami USA).
- Pojawia się presja na koordynację między państwami: Austria, Czechy, Polska, Węgry.
🧩 Wpływ medialny i narracje społeczne
- Krytykowane są medialne relacje z dramatycznymi zdjęciami (zabijanie zwierząt, płaczący rolnicy).
Niektórzy komentatorzy mówią o „moralnym szantażu” i narastającym stresie w społecznościach wiejskich.
Podsumowanie
Wobec tego kluczowa staje się szybka i rzetelna komunikacja kryzysowa, najlepiej:
- z jednego, centralnego źródła (np. GIW) przy wsparciu delegowanych z ministerstwa rolnictwa specjalistów od PR,
- w trybie codziennych, porannych raportów dla inspekcji w terenie,
- z jasnym przekazem skierowanym dla mediów i społeczeństwa, jak również do hodowców,
- z natychmiastową reakcją na dezinformację, czy plotki.
Brak takich działań może sprawić, że sytuację w Polsce rozstrzygną nie lekarze weterynarii i epizootiolodzy, lecz komentatorzy na Facebooku i TikToku.
Pryszczyca na Słowacji
W piątek, 21 marca 2025 roku, słowacki minister rolnictwa Richard Takáč poinformował o potwierdzeniu trzech ognisk pryszczycy w gospodarstwach hodowlanych na południu Słowacji, w powiecie Dunajská Streda w bliskiej odległości od ogniska na Węgrzech.
Seria „czarnych piątków” – w każdym przypadku ogłoszenie zakażenia miało miejsce w piątek.
Zgodnie z przewidywaniami, drugi szczyt na Węgrzech nastąpił 12 marca. Węgry nie odnotowały tak dużego i długotrwałego zainteresowania kilka dni po wykryciu ogniska, jak miało to miejsce w Niemczech, co wynika z mniejszej siły eksportowej tego kraju. Obecnie oczekujemy na wzrost zainteresowania w związku z restrykcjami nałożonymi na Słowację.
W przypadku Niemiec Komisja Europejska wprowadziła restrykcje już następnego dnia roboczego, na Węgrzech – trzeciego dnia. Zobaczymy, jak sytuacja rozwinie się w przypadku Słowacji. Niestety, pojawienie się ognisk wtórnych sugeruje lokalną transmisję wirusa. Ze względu na powagę sytuacji, planowane jest wysłanie zespołu unijnych epizootiologów, ponieważ dalsze rozprzestrzenianie się pryszczycy może spowodować straty liczone w miliardach euro.
Niestety, opinia publiczna nie dostrzega w pełni realnego ryzyka. W przypadku Niemiec zagrożenie wywołało ogromne obawy, ale sprawne działania niemieckich służb weterynaryjnych skutecznie zahamowały szerzenie się epizootii. Przeskok wirusa na Słowację (lub wcześniejsze zakażenie tego kraju) nie spowodował większego zainteresowania medialnego – poziom uwagi był porównywalny do tego na Węgrzech. Jednakże informacje te osiągnęły nieco większy zasięg, zwłaszcza w europejskich mediach branżowych. Jeśli okaże się, że wariant słowacki jest bliski temu węgierskiemu, sytuacja będzie niepokojąca, zwłaszcza że niemiecki szczep nie jest genetycznie związany z węgierskim.
Pryszczyca na Węgrzech
Kolejny przypadek pryszczycy w UE tym razem na Węgrzech potwierdzony w piątek 7.03.2025
Po wielu latach kiedy UE była wolna, teraz mamy kolejne ognisko w odstępie 2 miesięcy po Niemczech http://interdisciplinary-research.eu/fmd-in-germany
Przyjrzyjmy się jak informacja propaguje na godzinę 13 w piątek 7.03 używając Brand24.
Wzmianki o pryszczycy (w różnych językach) zaczęły pikować (w wymiarze interakcji) około godziny 21-23 już czwartek 06.03.
Okazuje się wszystko zaczęło się w polskiej infosferze od wiceministra rolnictwa, który to ogłosił.
Ów post nie wygenerował w swoim czasie zasięgów (konto AgroUni ich nie ma – co pokazywaliśmy m.in. w analizie protestów rolniczych), ale stało się to szybko pożywką dla interakcji (inne bardziej poczytne media chętnie to cytowały).
Dopiero w godzinach rannych w piątek 7.03 służby weterynaryjne Węgier ogłosiły stwierdzenie ogniska pryszczycy i to zapoczątkowało kaskadę udostępnień (liczba wzmianek) w mediach węgierskich 9-10 rano.
W godzinach 10-11 (czyli z godzinnym opóźnieniem od mediów węgierskich) o ognisku zaczęły informować media międzynarodowe o większym zasięgu.
Co istotne Komisja Europejska (KE) nie podała od razu zarządzeń o restrykcjach od razu (jak to było w przypadku FMD w Niemczech) tylko wskazała, iż zostaną one ogłoszone w poniedziałek 10.03. Korzystają z możliwości, że władze krajów członkowskich mają prawo do czasu wprowadzenia rozporządzeń na poziomie unijnym dokonywać własne obostrzenia, to właśnie takie wprowadziło nasze Ministerstwo Rolnictwa.
Najbardziej zaskakujące jest, że informację o pryszczycy na Węgrzech jako pierwszy do światowej opinii publicznej podał polski polityk w randze wiceministra … dzień przed urzędowym potwierdzeniem na Węgrzech.
Zgodnie z unijnym Animal Health Law (AHL, rozporządzenie (UE) 2016/429), obowiązek oficjalnego powiadamiania KE i państw członkowskich powstaje po urzędowym potwierdzeniu choroby tak niebezpiecznej jak FMD. Samo podejrzenie choroby nie uruchamia jeszcze notyfikacji międzynarodowej (unijnej, WOAH itp.) – na tym etapie informacje przekazywane są wewnętrznie, na podstawie porozumień międzypaństwowych o wymianie informacji między sąsiadami (Węgry nie są sąsiadem Polski), czy kanałów nieformalnych (aczkolwiek bardzo ważnych z punktu widzenia bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego). Z jednej strony to bardzo dobrze, że strona polska miała informację o podejrzeniu i wynikach testów laboratoryjnych wcześniej niż zadziałała biurokratyczna machina urzędnicza UE, to jednak ujawnianie tych niepotwierdzonych jeszcze informacji do mediów wydaje się skrajnie nieodpowiedzialne.
FMD in Germany
The recent outbreak of Foot-and-Mouth Disease (FMD) in Germany (announced 10th January) has garnered significant attention, not only domestically but also internationally.
FMD in Germany – an intro to trajectory of interest
The outbreak, initially reported on January 10th, sparked waves of discussion on social media, highlighting various perspectives and reactions. The proximity of the outbreak to Poland’s border amplified its impact in neighboring regions, triggering a cross-border discourse. Over the following week, emotions and narratives shifted as restrictions were imposed, rumors circulated, and false information spread, illustrating the dynamic nature of public and media engagement during such events.
Time evolution
We follow the keywords FMD, foot and mouth disease, pryszczyca, klauenseuche with Brand24.
Social media mostly reacted on 10th January (hot news). On 16-17.01 there was gossip about a outbreak suspected goat farm). This gossip drew huge interest (especially) in Poland. The release of restrictions on 17th January stopped most discussion and the topic died out.
Interactions in social media peaked 13-15.01. Even though the number of mentions in social media were high during the day of the outbreak declaration, they did not engage people as strongly as the restrictions. There are clear waves of interest in particular media (i.e. single Tiktok video reports on 14.01 garnering tens of thousands of likes https://www.tiktok.com/@tagesschau/video/7459827411618745633).
Topics
Discourse in German (place of outbreak), English (awareness of international community) and Polish (outbreak only ~50 km to Polish border).
Topic modeling revealed:
- Outbreak report – Statements and actions by local and national governments regarding disease containment. Discussions around the outbreak, its effects on livestock, and the preventive measures.
- Impact on Agriculture and Livestock – Economic consequences, trade restrictions, and challenges faced by farmers due to disease outbreaks I.e cattle, sheep, and goats were not showcased at Grüne Woche (Berlin Green Week). Challenges in the export of livestock and agricultural products (mainly pork) due to restrictions caused by the outbreaks. German and Polish pig farmers are complaining about price and restriction. Which could be surprising, that milk and beef markets were not affected, but previous restrictions due to bluetongue and complicated export patterns make the difference.
- Public health – Discussion on the effects of FMD on human health
- Intensive animal farming – Using the outbreak as a springboard to discuss animal rights.
- Zoo and Wildlife Management – Measures taken by zoos (East Berlin Zoo was in a 10km restriction zone) and wildlife parks (in Berlin and Brandenburg), such as closures (if in zone) and safety precautions due to the disease.
- International Effects and Concerns – Focus on specific countries like Poland (i.e., Veterinary control on the border with Germany) and UK ( regarding how the country previously fought the disease), where the disease may affect livestock production.
- Health and Safety Protocols – Mentions from different agencies and comments from the community about guidelines and measures implemented by authorities to ensure containment and avoid further spread.
- Disease Prevention and Vaccination – Discussion on preparedness and vaccination storage (a topic that appeared prominently) after restrictions were lifted on 17.01.
Emotions and the process of spreading information
There are different emotions during the day of the declaration and later on when restriction measures apply, etc. During 10.01 (the reporting tone was neutral). Since Sunday/Monday 12/13.01, when restrictions (such as export bans) were introduced, these topics dominated. For instance there were discussions about what to do with pork which cannot be exported.
FMD outbreak is clearly dominated by traditional news (typical for diseases affecting non-human hosts).
We see that rolls, reels and shorts are a means of information release; the general population gets information from digital sources.
We see that declaration at 8/9AM by the FLI/Brandenburg ministry of agriculture start a wave of interest. Then discussion starts around noonish coffee time. Another peak is early afternoon at 5PM (usually people coming back or already are at home).
There were almost no mentions (I do not only search via keywords but also manual screening of local forums) a day before declaration of outbreak (Thursday 9th January), when the Hazmat reaction team from Berlin Lichtenberg with veterinary service started proceeding with biosecurity measures in the farm and local neighbourhood.
We see that the declaration at 8/9 AM by the FLI/Brandenburg Ministry of Agriculture started a wave of discussion.
There were almost no mentions (we not only searched via keywords but also manually screening local forums) a day before the outbreak declaration (Thursday 9th January), when the Hazmat reaction team from Berlin Lichtenberg with veterinary service started implementing biosecurity measures in the farm and local neighbourhood.
Fake news
There is an interesting story of suspected cases in goats (in the Barnim district), which circulated both in the media as suspected, but also in some reports as fact.
“#MORE A second outbreak of foot-and-mouth disease (FMD) has been reported in eastern Germany, days after an outbreak led to widespread culling and trade restrictions. https://nordot.app/1252721126551928958”
Thus, this fake news circulated primarily 16-17.01. It was present also after official denial of this rumor.
Media phases of the crisis
| phase | interest | Main Topics | Main emotions | Main actors |
| 10.01 Declaration | Very high | Just reporting | Neutral reporting tone with note of Sadness | Various Traditional media |
| 11-12.01 Risk assessment | Low (weekend) | Local restriction | Mixed | Small local social media |
| 13.01 Measures implementation | medium | International restriction | Neutral with note of Disgust | Professional Traditional media |
| 14-15.01 Public awareness | Very high | Meaning for human health and economy | Negative with fear | High reach Social media |
| 16-17.01 Fake news | High | Fake news | Very negative, anger | Professionals |
| 18-19.01 Restriction release | Low (weekend) | Release of measures | Neutral with highest fraction of positive | Various Traditional and social media |
| After 20.01 Post factum discussion | Very low | Preparedness, pork price | Neutral with neg emotions | Professionals (mainly farming) |
Take home message
This text explores the trajectory of the FMD outbreak, emphasizing key dates, communication trends, and the interplay between public response and official measures. It delves into the social media discourse in three languages—German, English, and Polish—reflecting the local, international, and regional significance of the incident. Moreover, it examines the role of rumors and misinformation, such as the alleged second outbreak on a goat farm, which further shaped public perception and media coverage. Even the consequences of FMD (especially on pork production) will affect farmers and vet for next weeks, general public lost interest in the topic.
Through this analysis, we aim to provide insights into the communication dynamics surrounding the FMD outbreak, shedding light on how information dissemination and emotional responses evolve in the face of a public health and agricultural crisis.
New Year, New? Infections
This year started with continuation of all and the start of new threats. Let us analyse some viral threats and their position in the media.
Foot-and-Mouth Disease (FMD)
FMD is a highly contagious viral disease affecting cloven-hoofed animals (e.g., cattle, pigs, sheep), leading to fever and characteristic blisters in and around the mouth and feet and causing huge economic losses. It was detected on EU (Germany) on 10th January
Avian Influenza (Bird Flu)
Avian influenza viruses, such as H5N1, primarily infect birds but can occasionally infect humans, posing a zoonotic risk. Widespread outbreaks among wild and domestic bird populations persist, driven by viral mutations and global bird migration patterns. Since spring 2024 more and more cases in mammals (humans among others) have been reported in North America.
Mpox (Monkeypox)
Mpox is a viral zoonosis most commonly found in Central and West Africa, but it can spread to other regions (such as global surge 2022–2023), often through travel and close contact. Since spring 2024 an uncontrolled outbreak of M-pox clade Ib in Congo-Kinshasa cause a an alarm by WHO
Human Metapneumovirus (HMPV)
HMPV is a common respiratory virus that often causes cold-like symptoms but can lead to severe illness in young children, older adults, and immunocompromised individuals. Huge discussion on the HMPV outbreak in China appeared around 3rd January.
Comparison of trajectories
Let look at trajectories of mentions and reach (all analyses done with Brand24) for these diseases.
FMD has a peak on Friday 10th January (outbreak detection in Germany) and some further discussions during working days after (decision of EU’ Commission and trade restriction by 3rd countries). HMPV is the most discussed 5-7 January. Avian Influenza has high intensivity of discourse till around 10th January (partially due to events that happened at the end of 2024).
The peak in reach for HMPV is around 2nd January. Also a clear peak of interest in Avian Influenza appeared around 7th January (human death in USA). Mpox discourse is moreover stable (no transmission events and imported cased of Ib variant in Global North).
Negative emotions
We see increasing in share of negative emotions for FMD since 16th January, mainly due to complains about economical conseqences. However, Avian Influenza is the most negative over the whole period, mainly due to fear and disappointment of the community about the US. Government response
Social vs traditional media
Social media is dominated by HMPV. It’s a typical sign of irrational panic.
Very huge differences in FMD (good exposure in traditional but marginal in social media) suggest typical orientation towards non-human host disease. Elite and engaged actors discuss FMD because it has a huge economic impact for Europe, however for the general population it makes no sense.
Distribution share in each medium for topics show that HMPV is driven by audiovisual and graphical context, but FMD is mostly professional (news and X) while mpox and Avian influenza are between.
Epidemiological forecast for 2025 (Poland)
This epidemiological forecast for 2025 for Poland considers several key factors shaping the health landscape: climate change, increasing mobility of goods and people, rising migration, an aging population, and urbanization coupled with rural depopulation. The year 2025 is designated as the Year of Health Education and Prevention in Poland, coinciding with the implementation of a new law on civil protection and civil defense. Thus, public health security will ostensibly be a priority.
Introduction and Context
The „One Health” concept, recognizing the interconnectedness of human, animal, and environmental health, is central to this forecast. Climate change is expected to increase the frequency and intensity of extreme weather events, impacting health and ecosystems. Conversely, milder winters may improve air quality, as seen during pandemic lockdowns. Increased activity of sanitary, veterinary, and plant protection inspectors is anticipated to safeguard borders against highly infectious diseases. Lessons from managing African Swine Fever (ASF) in the port of Gdynia in 2024 highlight the importance of controlling epidemics and epizootics for economic stability.
Key Drivers of Epidemiological Risks:
- Climate Change: More frequent and intense heat waves, droughts, floods, and wildfires, negatively affecting human and animal health and ecosystems. Reduced heating in winter months may improve air quality.
- Increased Mobility: Increased movement of goods (e.g., through ports in Tricity and Świnoujście) and people (e.g., record numbers at regional airports) raises the risk of disease transmission.
- Migration: Influx of migrants (e.g., due to the war in Ukraine and migration from the Global South) poses challenges to public health systems, especially with regards to infectious disease control.
- Aging Population: An increasing elderly population will place greater strain on healthcare systems and increase susceptibility to certain diseases.
- Urbanization: Growing urban centers and shrinking rural populations create challenges for healthcare provision and disease surveillance across different regions.
Specific Disease Concerns – Respiratory and War-Related
COVID-19: The peak of COVID-19 infections in Poland likely occurred in late October 2024. Currently circulating variants do not appear to pose significant competition to other respiratory infections. No new variants are expected to significantly impact the current infection season. Special preventive measures beyond standard respiratory hygiene are likely unnecessary.
Pertussis (Whooping Cough): Following a peak in September and October 2024 (reaching 5,000 cases per month, a level unseen in decades), the situation is stabilizing due to the disease’s cyclical nature and increased uptake of DTP booster vaccinations. The 2025 infection level is expected to be lower than in 2024.
War in Ukraine and Associated Health Risks: While the tactic of weaponizing refugees through mass migration appears to have been abandoned by Russia, the potential for health risks associated with migration through Poland remains.
- Polio: Poliovirus has been detected in sewage in Podkarpacie, a region bordering Ukraine. While concerning, polioviruses are regularly found in European transport hubs. Interpretation requires caution.
- Antibiotic Resistance: The number of Ukrainian soldiers treated in Poland with broad-spectrum antibiotics is decreasing, suggesting a potential reduction in the spread of war-related antibiotic resistance.
- HIV: A sharp increase in HIV infections in 2022-2023 was observed, linked to the mixing of populations from post-Soviet regions. While the rate of new infections is slowing, a prevalence of 2% among sexually active individuals from eastern Ukraine necessitates continued high vigilance, with an estimated 2,000-2,500 new cases expected in 2025.
- Other STIs: A similar trend is expected for other sexually transmitted infections. Universities in major cities should renew inclusive safe sex programs.
- Tuberculosis: The situation is stabilizing after increases in 2022-2023. While cases of MDR tuberculosis from Ukraine remain a concern, transmission within Poland is expected to decrease.
- Viral Hepatitis: A rise in the incidence of viral hepatitis A, B, and C in 2024, particularly in areas with large immigrant populations (e.g., Wrocław and Warsaw), is concerning.
Bio-Geo-Politics, Vaccinations, and Avian Influenza
Regional Bio-Geo-Politics: Changes in US leadership may impact international approaches to infectious disease control, particularly regarding vaccination policy and bioterrorism. The new Polish law on civil protection emphasizes epidemiological surveillance and infectious disease control, necessitating improved coordination between services. Training for heads of relevant entities is mandated by March 31, 2025.
Vaccinations: The 2025 vaccination program includes new additions and updates:
- Pertussis: Free vaccination for selected adult groups, including pregnant women, which must be promoted.
- HPV: Universal vaccination program for children aged 9-14 (9-valent Gardasil vaccine). The restriction of Gardasil to those under 14 is debatable, with calls for considering sexual initiation age during qualification.
- InfluenzaL Depending on the design of the seasonal flu vaccine for the northern hemisphere in 2025, it is worth considering whether to extend free vaccination to workers in contact with livestock and meat
Avian Influenza (HPAI A/H5N1): Unprecedented cases of HPAI A/H5N1 in mammals (dairy cattle, cats, and humans) in the USA in 2024 are raising serious concerns. While human-to-human transmission remains unlikely, genetic drift or reassortment could change this. The spring 2025 bird migration will be crucial in determining the role of wild birds in spreading new variants. The risk of introduction to Europe exists through human activity and the transport of goods and animals. Endemic strains with tropism for mammals have been circulating in Europe, and the intensity of outbreaks in poultry in Poland has decreased since 2022. However, the global situation suggests an increasing risk of an avian influenza pandemic. Strategic planning and preparedness are crucial, especially given Poland’s significant poultry and egg exports.
Gastrointestinal hospital outbreaks, Borys Flood Aftermath, and Bioterrorism
Gastrointestinal and Hospital-Acquired Infections: 2024 saw a high number of outbreaks of gastrointestinal infections of various etiologies. Decreased hygiene practices post-COVID-19 and increased outdoor dining may contribute to this trend. Hot temperatures favor the growth of bacteria like Salmonella, Staphylococcus aureus, E. coli, and parasites like Giardia.
- Norovirus: An increasing trend in norovirus outbreaks in the second half of 2024 suggests a higher-than-average number of outbreaks in the winter of 2025.
- Clostridium difficile: Infections are steadily increasing, and this trend is expected to continue in 2025 due to the aging population.
- Antibiotic Resistance: While specific resistance genes fluctuate, no major revolution is expected in 2025. The OXA-244 variant, prominent in 2022-2023, appears to be under control.
Borys Flood Aftermath: The 2024 flood, caused by Cyclone Borys, affected the Oder River basin. While it did not significantly increase waterborne infections, further research is needed on the potential threat of bacteria in floodwater, soil, and well water. Technologies like NGS can facilitate such studies. Continuous monitoring of flowing water may be necessary in the future.
- Chemical residues found in post-flood soils are at trace levels and do not pose a threat to future crops or human/animal health.
- Experiences from the flood should inform a modern concept of responsibility and preparedness, with a focus on health communication.
- Coordination between services during the crisis was generally positive, but there is room for improvement at higher levels.
- Medical students, especially future nurses, show a lack of knowledge and interest in flood-related health risks, highlighting a need to review medical curricula.
Bioterrorism and Biological Negationism: AI advancements, particularly large language models (LLMs), pose new threats in bioterrorism and disinformation. Open-source models, like the Chinese DeepSeek v3, could potentially be used to generate instructions for creating biological weapons.
- AI can also be used to spread disinformation about biological threats, causing panic and hindering response efforts.
- Poland is considered particularly vulnerable to such attacks due to its civil defense system being under reconstruction and internal institutional conflicts.
- A cyberattack on the Wrocław sanitary-epidemiological station in 2024 highlights the vulnerability of sensitive data registries.
- Lack of clear regulations and guidelines for bio/cyber-terrorist threats, coupled with insufficient coordination between responsible services, are major concerns. The new civil protection law mandates education in this area, with 2025 being a year of training.
Other Zoonoses, Agricultural Concerns
Other Zoonoses:
- West Nile Virus: 2025 will reveal whether the virus has overwintered in Poland. Infections in birds, horses, and humans along migration routes in 2024 suggest its presence in multiple locations.
- Tick-borne Diseases: Lyme disease and tick-borne encephalitis (TBE) are increasing due to the extended activity period of ticks. Early spring and late autumn 2025 are expected to be high-risk periods.
- Rabies: Activity remains relatively high in eastern Poland since 2022, partly due to the war in Ukraine hindering rabies control in wild animal populations.
- Dirofilariasis: Canine heartworm disease is now present throughout Poland and will be diagnosed in 2025.
Animal Diseases without Zoonotic Potential:
- Bluetongue Disease: The appearance of Bluetongue disease in western Poland in autumn 2024 is unlikely to cause rapid spread in cattle due to the lack of vector activity in winter. However, high intensity in affected areas necessitates corrective plans before spring 2025 to prevent further spread and potential loss of export markets.
- African Swine Fever (ASF): The situation in 2025 is expected to be similar to 2024, with the virus endemic in most intensive pig farming areas. While the pressure is low, strict biosecurity measures remain necessary, impacting the profitability of the pig farming sector.
- Newcastle Disease: Likely to spread from east to west, posing a significant threat to the poultry industry.
Withdrawal of Plant Protection Products and Antibiotics in Animal Husbandry:
- Restrictions on the use of antibiotics in animal husbandry and plant protection products are a key element of the „From Farm to Table” strategy.
- 2025 will see significant limitations and withdrawals of active substances in plant protection products.
- Reporting of antibiotic use in animal husbandry will become mandatory from 2025. Monitoring is necessary to assess the impact on known bacterial infections and the emergence of other pests and diseases.
- Toxins in plant-based food may pose a significant challenge.
Conclusion
The year 2025 should be used to learn from the Borys flood, prepare for a potential avian influenza pandemic, and address hybrid threats from Russia, particularly in the context of AI advancements and bioterrorism. While COVID-19 poses less of a threat than in previous years, and pertussis is stabilizing, avian influenza remains a significant concern. The situation in other areas is relatively stable. The hope is that 2025 will be a year of effective health education, particularly in coordinating, monitoring, and combating biological threats, and that this knowledge will be minimally needed.
This is shorter version in English of original text in Polish
Epidemiologiczna prognoza na 2025 dla Polski i regionu
W obliczu zmian klimatycznych, wzrostu mobilności towarów (np. zwiększony ruch przez porty w Trójmieście i Świnoujściu) i ludzi (np. kolejne rekordy w regionalnych portach lotniczych, przewidywane na rok 2025), rosnącej liczby migracji (np. wojna na Ukrainie czy migracja z Globalnego Południa), starzenia się społeczeństwa oraz urbanizacji metropolii z jednoczesnym wyludnieniem prowincji, naszym celem jest przewidzenie obecnych i potencjalnych zagrożeń zdrowotnych w obszarze zagrożeń biologicznych (głównie choroby zakaźne) w Polsce w 2025 roku.
Rok 2025 ma być rokiem Edukacji Zdrowotnej i Profilaktyki, a 1 stycznia 2025 roku wejdzie w życie ustawa o ochronie ludności i obronie cywilnej. Również 1 stycznia 2025 r. Polska objęła przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej na najbliższe 6 miesięcy pod hasłem „Bezpieczeństwo, Europo!” i jeżeli coś się wtedy wydarzy epidemiologicznego w UE, to Polska będzie zmuszona koordynować działania (przyjemniej w kwestii organizowania spotkań itp.). Stąd bezpieczeństwo zdrowotne populacji, przynajmniej w sferze deklaratywnej, będzie priorytetem.
Jedno Zdrowie
Koncepcja „Jednego Zdrowia” (One Health) zakłada, że zdrowie ludzi, zwierząt i środowiska są ze sobą ściśle powiązane. Fale upałów, susze, powodzie, pożary – ich częstotliwość i intensywność prawdopodobnie wzrośnie lokalnie, wpływając negatywnie na zdrowie ludzi, zwierząt i stan ekosystemów. Z drugiej strony zmniejszona liczba dni chłodnych może wpłynąć na zmniejszenie intensywności ogrzewania, dzięki czemu jakość powietrza w wielu miastach i miasteczkach może być tak dobra, jak w szczycie pandemii, kiedy gospodarka stanęła. Istotnym elementem adaptacji jest przygotowanie społeczeństwa do właściwych zachowań w sytuacjach zagrożenia. Rok 2025 będzie kolejnym rokiem zwiększonej, wymuszonej aktywności inspektorów sanitarnych, weterynaryjnych i ochrony roślin, którzy będą nadzorować zabezpieczenie granicy przed zawleczeniem do kraju chorób szczególnie niebezpiecznych i wysoce zakaźnych w przejściach drogowych, kolejowych, lotniczych, rzecznych i morskich przejść granicznych oraz portów lotniczych i morskich. Ochrona portu w Gdyni przed ASF w 2024 roku wskazuje, jak ważne jest utrzymanie epidemii i epizootii pod kontrolą, aby gospodarka mogła funkcjonować, a nawet się rozwijać. Rok 2022 był rokiem wojennym, w którym większość obostrzeń, z przyczyn humanitarnych, zniesiono. Z kolei rok 2023 przyniósł konflikt na tle bezpieczeństwa żywności z Ukrainy. Edukacja zdrowotna ma wraz z początkiem nowego roku szkolnego 2025/2024 wejdzie do szkół, jednak eliminacja wcześniej z programu biologii wielu tematów z zakresu chorób zakaźny czy rozumienia interakcji człowiek -środowisko zasiewa odrobinę sceptycyzmu co do rzeczywistej skuteczności tych programów.
Covid
Wydaje się, że szczyt zachorowań na COVID-19 w Polsce przypadł na okolice końca października 2024 roku i obecnie krążące warianty nie stanowią konkurencji dla innych typowych zakażeń grypopodobnych. Zgodnie z sytuacją na świecie, nie przewiduje się, aby do wiosny/lata wyłoniły się nowe warianty mogące wpłynąć na obecny sezon infekcyjny. Szczególne środki zapobiegawcze wykraczające poza standardowe zachowanie higieny respiratoryjnej w obecnym sezonie infekcyjnym raczej nie będą konieczne. Zgodnie z zeszłorocznymi obserwacjami, COVID-19 może spowodować falę wakacyjną, ale to dużo zależy od przełamywania odporności nowych wariantów.
Krztusiec
Po szczycie zachorowań we wrześniu i październiku 2024 roku (na poziomie 5 tys. przypadków miesięcznie, niespotykanym w Polsce od dziesięcioleci), sytuacja się stabilizuje, gdyż ze względu na znaną sezonowość zazwyczaj obserwuje się szczyt zachorowań wczesną jesienią (i tak było w roku 2024). Również ze względu na cykliczność zachorowań (nabywanie odporności czasowej przez osoby, które chorowały) i objęcie większej części populacji szczepieniami przypominającymi typu DTP (np. poekspozycyjnymi na terenach powodziowych czy w innych programach o których więcej będzie w paragrafie o szczepieniach), poziom zachorowań w 2025 roku nie powinien być aż tak wysoki, jak w 2024.
Inne zakażenia związane z sezonem infekcyjnym 2024/2025
Mykoplazma w pierwszej części sezonu infekcyjnego jeszcze w 2024 dosyć mocno się wybiła ponad przeciętne występowanie. Standardowo należy oczekiwać jeszcze dużej aktywności na początku 2025, ale w przyszłym sezonie liczba zakażeń najprawdopodobniej spadnie, zgodnie z obserwowanymi cyklami epidemii. W ostatnim czasie media zaczęły interesować się przypadkami zakażeń hMPV (metapneumowirus) w Chinach. Jest wirus znany i występujący również w Europie falami, w związku z tym, że nie zaobserwowano zmian w obrazie klinicznym, ani w zakaźności, nie powinno to stanowić szczególnego nowe zagrożenia na chwilę obecną. Obserwujemy wzrost liczby rejestrowanych zakażeń RSV (ale w większości można wytłumaczyć dostępnością testów) – więc ciężko jednoznacznie stwierdzić, czy sytuacja epidemiologiczna się szczególnie pogarsza, ale na pewno się nie poprawia. Święta Bożego Narodzenia oraz okres około sylwestrowy ma to do siebie, że powoduje dużą migrację zewnętrzną i wewnętrzną. Z związku z tym dojedzie do wymieszania puli patogenów i importu nowych wariantów z zagranicy. Po powrocie do szkół i miejsc pracy nastąpi transmisja lokalna i prawdopodobnie któryś z patogenów (ja stawiam na grypę A) zapikuje pod koniec stycznia (żeby się uspokoić w sezonie feryjnym).
Wojna na Ukrainie
Jeszcze jesienią 2024 roku zastanawialiśmy się, czy Rosja znowu nie użyje uchodźców (przez masową emigrację) z Ukrainy jako broni, w postaci fali (niosącej na przykład choroby układu oddechowego). Tak to jest, że nawet jeżeli celem migracji jest np. Europa Zachodnia, to i tak przez Polskę większość migrantów musi się przedostać. Jednak wola przetrwania narodu ukraińskiego i już skromne możliwości masowego rażenia infrastruktury krytycznej, komunalnej środkami konwencjonalnymi przez Rosję spowodowały odejście od tej taktyki przez ten kraj (który kolejno próbował wywołać głód na świecie w 2022 roku, chłód i brak prądu w miastach ukraińskich w 2023 roku czy katastrofy ekologiczne w 2024 roku). Stąd migracje przez Polskę z/na Ukrainę raczej nie będą stanowić znacznego ryzyka. Oczywiście nie oznacza to, iż zupełnie nie można się spodziewać zagrożeń z tej strony. Warto podkreślić wykrycie wirusa polio w ściekach m.in. na Podkarpaciu (będącym bramą na Ukrainę i najbliższym lotniskiem, z którego można podróżować dalej na wschód, np. w celach religijnych z obszarów historycznej Palestyny). Z interpretacją tej informacji należy zachować dużą powściągliwość, gdyż wirusy polio regularnie wykrywa się w hubach w Europie, jakimi są np. porty lotnicze (jak Okęcie). Również liczba pacjentów (żołnierzy) z Ukrainy leczonych agresywnie na miejscu (głównie w szpitalach polowych) antybiotykami podlegającymi ograniczeniom i ochronie maleje w Polsce. W związku z tym, jeżeli wojna nie eskaluje, to problem wojennej antybiotykooporności będzie się zmniejszał (przynajmniej w Polsce). Mamy w 2024 roku pierwszy od rozpoczęcia wojny spadek wykrywanych zakażeń HIV. Gwałtowny przyrost w latach 2022-2023 był konsekwencją m.in. mieszania się populacji z obszarów postradzieckich (głównie ukraińskiej z polską) w różnych konfiguracjach związków romantycznych. Inwazja rosyjska na Ukrainę stanowi poważne wyzwanie dla walki z epidemią HIV. Choć na razie nie ma jednoznacznych danych wskazujących na gwałtowny wzrost liczby zakażeń (choć z powodu zmiany zachowań seksualnych i zakłócenia leczenia ART tendencja spadkowa wyhamowała), to wśród aktywnych seksualnie osób pochodzących ze wschodniej Ukrainy (główne pochodzenie uchodźców) prewalencja sięga 2%. Stąd nawet w przypadku skutecznych kampanii informacyjnych musimy oczekiwać stałej, wysokiej zapadalności na poziomie 2000-2500 przypadków w roku 2025. Poprawę sytuacji będzie stanowił również fakt, że napływ nowych imigrantów do Polski od 2023 roku spowolnił, a młodzież pochodzenia imigranckiego wchodząca w aktywność seksualną już w Polsce, nie będzie już podlegała tak wysokiej presji wirusa, jak w obszarze natywnym. Dotyczyć to powinno również innych chorób przenoszonych drogą płciową. W miastach akademickich, z coraz większym umiędzynarodowieniem i zmianami w seksualności populacji lokalnej (głównie w tzw. wielkiej piątce Warszawie, Wrocławiu, Krakowie, Trójmieście i Poznaniu), PSSE we współpracy z uczelniami i organizacjami pozarządowymi powinny wznowić inkluzyjne programy bezpiecznego seksu. Gruźlica się również stabilizuje po wzrostach liczby osób leczonych, ale też nowych zachorowaniach w latach 2022-2023. Co prawda będziemy mieć wciąż duży problem z przypadkami MDR (opornymi) przywleczonymi z Ukrainy, jednak transmisja na terenie Polski będzie już maleć. Większy niepokój co do trendu budzi wzrost zapadalności na wirusowe zapalenia wątroby typu A, B i C (WZW A, B i C) w 2024 roku i wzrost liczby miejscowych ognisk w obszarach o dużym udziale imigrantów w populacji (np. we Wrocławiu i Warszawie).
WHO, CDC, FDA, NIH a PIS, PIW, PIOŚ czy PIORiN w nowej sieci nadzoru i wczesnego ostrzegania
Zmiana władzy w USA może pociągnąć za sobą również zmiany w międzynarodowym podejściu do zwalczania chorób zakaźnych. Największe zmiany szykują się w polityce szczepionkowej i podejściu do bioterroryzmu. Nowy doradca ds. zdrowia, Robert F. Kennedy Jr., jest znanym sceptykiem szczepionkowym, proponował ograniczenie obowiązkowych szczepień i restrukturyzację CDC. Z drugiej strony może dojść do ograniczenia funkcjonowania koncernów farmaceutycznych i agroholdingów oraz osłabienia WHO (która to, w przeciwieństwie do ECDC, realnie wspierała Polskę w walce z zagrożeniami epidemiologicznymi po inwazji Rosji w 2022 roku czy ptasiej grypy u kotów w 2023 roku). Na naszym podwórku nowa ustawa o ochronie ludności i obronie cywilnej wspomina o znaczeniu nadzoru epidemiologicznego i kontroli chorób zakaźnych w kontekście ochrony ludności, narzucając dużą zmianę jakościową w koordynacji między służbami, ale też szpitalami i płatnikami czy organizacjami społecznymi ważnymi w obszarze „Jednego Zdrowia”, jak Polski Związek Łowiecki czy Wędkarski. Co ważne, w końcu będziemy podlegać ministrowi spraw wewnętrznych, a nie nieogarniającym w kontekście kryzysów ministrom zdrowia, rolnictwa czy środowiska. W końcu wykrywanie zagrożeń, powiadamianie, ostrzeganie i alarmowanie o zagrożeniach stanie się ustawowym obowiązkiem nadzoru epidemiologicznego, weterynaryjnego i fitosanitarnego. Mimo że ustawa o ochronie ludności już weszła w życie, wciąż szefowie podmiotów (na podstawie kilku rozmów osobistych) z listy nie zostali poinformowani, kiedy i jak odbędą się szkolenia w celu koordynacji działań w zakresie wspólnego monitorowania i przeciwdziałania zagrożeniom. Zgodnie z ustawą szefowie muszą być przeszkoleni do 31 marca 2025 roku i miejmy nadzieję, że tak się stanie… Również w związku z prezydencją Polski w UE nasze instytucje będą miały okazję być gospodarzami (a reprezentanci z Polski będą również specjalnymi gośćmi) wydarzeń międzynarodowych związanych z bezpieczeństwem zdrowotnym czy epidemiologicznym.
Szczepienia
W programie szczepień na rok 2025 wprowadzono kilka istotnych zmian. Dodano szczepienie przeciwko mpox (dawniej małpia ospa), a także zaktualizowano wytyczne dotyczące szczepień przeciwko RSV. Ułatwiono również kwalifikację do szczepienia przeciw wściekliźnie, co może okazać się kluczowe w sytuacjach nadzwyczajnych, jak powódź. Ponadto od 2025 roku szczepienie przeciw krztuścowi będzie bezpłatne dla wybranych grup dorosłych, między innymi dla kobiet w ciąży. Ma to duże znaczenie epidemiologiczne, bo w związku z dużą presją krztuśca należy przekonać lekarzy prowadzących ciąże, aby kierowali wszystkie nieszczepione w ostatnich 10 latach kobiety bez przeciwwskazań. W populacji ogólnej również należy promować doszczepianie preparatami zawierającymi antygeny krztuśca. Od 1 września 2024 roku w Polsce realizowany jest powszechny program szczepień przeciw HPV (również w szkołach), który obejmuje dzieci w wieku od ukończenia 9. roku życia do ukończenia 14. roku życia (9-walentną szczepionką Gardasil). Dodatkowo szczepionka dwuwalentna Cervarix dostępna jest bezpłatnie w ramach refundacji osobom w wieku od ukończenia 9. roku życia do ukończenia 18. roku życia. Wydaje się nieuzasadnione (moim zdaniem, ale też na podstawie prac modelowych) ograniczanie dostępu do preparatu Gardasil do 14 roku życia (powinna być brana pod uwagę granica inicjacji seksualnej i lekarz w wywiadzie kwalifikacyjnym mógłby o to pytać). Przeprowadzone rozeznania i wizje lokalne wykazały, że szkoły podstawowe nie mają, tak jak kiedyś gimnazja czy licea, doświadczenia w programach profilaktycznych organizowanych przez samorządy lokalne. Istnieje wiele innych przeciwności w szkołach podstawowych. Również startowanie od 9. roku życia zamiast 12-13. jest wątpliwe epidemiologicznie (ze względu na to, iż punktem końcowym wielu badań wskazujących na skuteczność był 10. rok od szczepienia i, mimo iż wciąż jakaś ochrona rezydualna utrzymuje się później, warto, aby mimo wszystko ten okres obejmował szczyt aktywności seksualnej dziewcząt, szacowany na około 20-22. rok życia w Polsce). Należy wskazać, że kampania informacyjna dotycząca szczepień p/HPV i zamieszanie wokół niej wyrządziły dużo szkód i rok 2025 powinien przynieść uporządkowanie tej kwestii. Wydaje się lepszym rozwiązaniem wprowadzenie szczepień zorganizowanych w szkołach podstawowych w klasie ósmej (dla wszystkich uczniów w województwach zachodniej Polski) i pierwszej klasie szkół ponadpodstawowych (tylko dla uczennic w województwach wschodniej Polski), żeby lepiej dostosować się do wartości prezentowanych w społecznościach lokalnych przy jednoczesnym zachowaniu epidemiologicznej skuteczności i efektywności kosztowej.
Grypa Ptaków
W 2024 roku w USA odnotowano bezprecedensowe przypadki zakażeń ssaków (bydło mleczne, koty i oczywiście ludzi) wysoce zjadliwym wirusem ptasiej grypy (HPAI) A/H5N1, co budzi poważne obawy. Należy obserwować doniesienia światowe, nie tylko z USA. W Kongo-Kinszasie grypa A (być może w połączeniu z innymi patogenami) spowodowała miejscową epidemię pod koniec 2024 roku. Klasyczna grypa A rozpoczyna właśnie swoją falę poświąteczną w Europie i jej apogeum przewidywane jest na okolice stycznia/lutego. Będzie ona pewnie niższa w Polsce niż w szczytowych sezonach 2022/2023 i 2023/2024. Do tej pory transmisja A/H5N1 między ssakami jest o znikomym znaczeniu epidemiologicznym. Transmisja człowiek-człowiek wciąż jest bardzo mało prawdopodobna (są pojedyncze przypadki zakażeń ludzi bez powiązania epidemiologicznego z bydłem lub ptactwem), ale nie jest wykluczone, iż w wyniku dryfu genetycznego czy reasortacji to się zmieni. Migracja ptaków wiosną 2025 roku pokaże, czy ptaki dzikie są znaczącym nośnikiem nowego wariantu wirusa. W związku z tym, że migracja na trasie Ameryka Północna – Europa jest bardzo ograniczona, bardziej prawdopodobne jest dojście szlakiem naturalnym obecnych wariantów przez Afrykę. Oznaczałoby to pojawienie się amerykańskich wariantów najszybciej dopiero z wiosenną migracją w 2026 roku. Nie oznacza to, iż w 2025 roku możemy spać spokojnie w Europie, gdyż przy obecnej mobilności ludzi i zwierząt towarzyszących (np. kotów) oraz transporcie dóbr może dojść do wprowadzenia patogenu za pomocą działalności człowieka.
Należy przypomnieć, że w Polsce i w Europie krążyły wirusy o tropizmie do ssaków (z charakterystycznymi mutacjami w segmencie PB2 RNA) w 2023 roku i są przesłanki wskazujące na endemiczny (europejski) charakter tych mutacji. Warto podkreślić, że między wiosną a zimą 2024 roku odnotowano tylko kilka zogniskowanych obszarów występowania ptasiej grypy (dowolny wariant) u drobiu w Polsce, a spadek intensywności ich występowania jest obserwowalny od 2022 roku. Wydaje się, że grypa ptaków globalnie zmierza w stronę pandemii. W głównym nurcie infosfery widać tendencję do ignorowania problemów, dopóki nie staną się one namacalnym zagrożeniem, a brakuje strategicznego myślenia i planowania na wypadek sytuacji kryzysowych. Eksport drobiu i jaj stanowi ważny element naszej gospodarki, stąd należy to uwzględnić w przygotowaniach na nowy rok. Zwłaszcza, że w USA grypa ptaków poza rynkiem drobiu spowodowała zawirowania w sektorze wołowiny i mleka. W zależności od konstrukcji szczepionki grypy sezonowej dla półkuli północnej w 2025, warto się zastanowić, czy nie objąć darmowymi szczepieniami pracowników w kontakcie ze zwierzętami hodowlanymi i mięsem. Politycy zajmują się pustą retoryką i kampanią wyborczą zamiast realnym rozwiązywaniem problemów, jakim jest przygotowanie planów ewentualnościowych i budowanie odporności.
Zakażenia jelitowe i szpitalne
Rok 2024 był zły pod względem liczby ognisk i zakażeń jelitowych o różnej etiologii (bez wyraźnego związku z powodzią). Po pandemii COVID-19 spadek dbałości o higienę i częstsze jedzenie na zewnątrz – związane z turystyką – mogły zwiększyć ryzyko zakażeń jelitowych. Wysokie temperatury sprzyjają rozwojowi bakterii, takich jak Salmonella, gronkowiec złocisty, E. coli czy pierwotniaków, jak Giardia, co będzie prowadzić do większej liczby ognisk zakażeń. Jednocześnie oporność bakterii na antybiotyki i selektywność szczepów patogennych zwiększają łatwość występowania ognisk w populacjach najbardziej narażonych, np. senioralnych. Druga połowa 2024 roku wskazuje na trend rosnący ognisk (w Polsce, ale też ogólnoeuropejski) spowodowanych przez norowirusy, więc zima 2025 roku powinna również charakteryzować się ponadprzeciętną liczbą ognisk z tego powodu. Mamy stałą tendencję wzrostową w przypadku zakażeń CD (Clostridium difficile) i w związku ze starzeniem się społeczeństwa, niestety, kolejny rok nie powinien być lepszy. Ze względu na pojawiające się i zanikające konkretne geny oporności, wydaje się, iż rok 2025 nie przyniesie tu rewolucji. Wariant z Mutacją OXA-244, który mocno zasygnalizował swoją obecność w latach 2022-2023, wydaje się być pod kontrolą.
Powódź Borys
Powódź w 2024 roku, spowodowana cyklonem Borys, dotknęła region dorzecza Odry. Nie spowodowała jednak znaczących wzrostów zakażeń wodozależnych. Istnieje realna potrzeba zbadania, czy woda powodziowa i gleby w Polsce, a szczególnie ujęcia w postaci studni, stanowią zagrożenie pod kątem obecności bakterii oraz struktury mikrobiotycznej. Dostępne są technologie, takie jak NGS i podejście targetowane, które umożliwiają przeprowadzenie takich badań. W przyszłości konieczne może okazać się wdrożenie systemu ciągłego monitoringu wody płynącej (co będzie wymagać rozwiązania konfliktu kompetencyjnego w tym zakresie). Istnieją również odpowiednie zasoby, takie jak regionalne jednostki badawcze i mikrobiolodzy wojskowi, a także doświadczenia z innych krajów, które można wykorzystać w celu skutecznego przeciwdziałania zagrożeniom. Zwłaszcza że nowa ustawa o ochronie ludności nakazuje wprost państwowym instytutom badawczym i uczelniom czynny udział i udostępnienie środków technicznych na rzecz wojewody w przypadku zagrożenia. Rektorzy i dyrektorzy jednostek powinni odpowiednio poinformować i przeszkolić swój personel na tę okoliczność w roku 2025, gdyż ustawa weszła dziś w życie. Natomiast wykryte pozostałości chemiczne w glebach na terenach popowodziowych nie stanowią zagrożenia dla przyszłych upraw (mimo znalezienia śladowych ilości substancji niebezpiecznych), a ich stężenia w analizowanych próbkach były na poziomie śladowym i nie stanowią zagrożenia dla roślin, a tym samym dla zdrowia zwierząt i człowieka. Należy w 2025 roku zebrać doświadczenia z powodzi i zastanowić się nad nowoczesną koncepcją odpowiedzialności i przygotowania w odniesieniu do tego typu zagrożeń. Ważnym aspektem jest tu komunikacja zdrowotna. Jest to okazja dla Wrocławia do odbudowania swojej potęgi w badaniach zdrowia środowiskowego wód. GIS, GIW, GIOŚ i PIORiN wraz z państwowymi instytutami badawczymi podległymi ministerstwom rolnictwa, zdrowia i środowiska mogłyby właśnie tam powołać wspólny Instytut Wody, który miałby na celu tworzyć zalecenia i posiadać laboratoria specjalistyczne w zakresie bezpieczeństwa wodnego z uwzględnieniem „Jednego Zdrowia”. Bazując na doświadczeniach z inspekcjami: sanitarnymi, ochrony środowiska i weterynaryjnymi, pozytywnie oceniam koordynację służb podczas sytuacji kryzysowej, porównując ją korzystnie do roku 1997. Stan wyjątkowy ułatwia służbom działanie, a publikacja odpowiednich rozporządzeń potrafi zdziałać cuda, co potwierdzają obserwacje braku takiego stanu w województwie podkarpackim w 2023 roku w związku z kryzysem związanym z Legionellą. Mimo pozytywnej oceny policji i wojska, podkreślić należy ich niewystarczającą liczbę oraz rozczarowanie działaniami na szczeblu ponadwojewódzkim i krajowym, z wyjątkiem dobrze ocenianych działań lokalnych. Służby narzekają na brak wiedzy i nieodpowiednie zachowanie laików w sytuacjach kryzysowych. Dodatkowo studenci Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu wykazują brak wiedzy i chęci do nauki o zagrożeniach medycznych i epidemiologicznych związanych z powodzią, co jest szczególnie widoczne wśród przyszłych pielęgniarek (100%) i lekarzy (60%). W roku 2025 dyskusja nad programem nauczania zawodów medycznych powinna zostać podjęta, gdyż oddolnie, ze strony studentów czy kadry, raczej nie będzie ona inicjowana. Jest to typowy konflikt między kompetencjami wymaganymi na potrzeby bezpieczeństwa państwa a dążeniami jednostek do rozwoju w obranych przez siebie obszarach.
Bioterroryzm i biologiczny negacjonizm
Rozwój sztucznej inteligencji niesie ze sobą nowe zagrożenia w obszarze bioterroryzmu i dezinformacji. AI, w tym duże modele językowe, może ułatwiać dostęp do wiedzy i narzędzi niezbędnych do konstruowania broni biologicznej, nawet osobom bez specjalistycznej wiedzy. Modele te mogą generować instrukcje, pomagać w projektowaniu patogenów czy identyfikowaniu słabych punktów w systemach bezpieczeństwa. Chiński DeepSeek v3 to prawdziwy przełom w świecie modeli AI. W testach wyprzedza GPT-4o i Claude 3. Jest on nie tylko wydajny, ale również mniej wymagający sprzętowo niż amerykańskie odpowiedniki, a do tego jest otwarty. Teoretycznie można go postawić w domu na własnych kartach graficznych i nikt nie będzie wiedział, o co jest on pytany. https://chat.deepseek.com/a/chat/s/3f68daa5-86b8-4666-b4ae-15d4ba92a548 Nie ma takich zabezpieczeń, jak u amerykańskich konkurentów. Otwartoźródłowy charakter niektórych modeli AI sprawia, że kontrolowanie ich wykorzystania jest niezwykle trudne, a egzekwowanie ewentualnych regulacji staje się problematyczne, zwłaszcza że modele te mogą być udostępniane w darknecie. Osoby dążące do przeprowadzenia ataku bioterrorystycznego są zazwyczaj silnie zmotywowane, co sprawia, że obejście regulacji jest dla nich wyzwaniem, ale nie barierą nie do pokonania. Obecnie brakuje skutecznych rozwiązań technologicznych i prawnych, które mogłyby zapobiegać wykorzystaniu AI w celach bioterrorystycznych, a dyskusja na ten temat jest dopiero na wczesnym etapie. Należy podkreślić, że Polska jest prawdopodobnie najbardziej podatnym krajem NATO na takie ataki, ze względu na brak obrony cywilnej (w przebudowie) oraz silnie skonfliktowane instytucje wewnętrzne. AI może być również używana do masowego tworzenia i rozpowszechniania dezinformacji, w tym na temat zagrożeń biologicznych, co może prowadzić do paniki, chaosu i utrudniać działania służb. Coraz trudniej będzie odróżnić treści wygenerowane przez AI od prawdziwych informacji, co utrudni weryfikację źródeł i podejmowanie właściwych decyzji. Dezinformacja generowana przez AI może podważać zaufanie do instytucji państwowych, służb medycznych i naukowców, co z kolei utrudni skuteczne reagowanie na kryzysy. Poprawa cyberbezpieczeństwa w kontekście kontroli zakażeń może mieć duże znaczenie, gdyż wrocławska stacja sanitarno-epidemiologiczna padła ofiarą ataku hakerskiego w 2024 roku, co wskazuje na podatność naszych rejestrów zawierających dane wrażliwe w tym zakresie. W przypadku eskalacji w wojnie hybrydowej z Rosją (np. w wyniku blokady Morza Bałtyckiego), kontrola zakażeń i inne działy medycyny, ze względu na swoją łatwość, mogą stać się celem obcych służb. W Polsce brakuje kompleksowych regulacji i wytycznych dotyczących postępowania w przypadku zagrożeń bio/cyber-terrorystycznych, zwłaszcza w kontekście nowych technologii, takich jak AI. Z doświadczeń z grypą ptaków w 2023 roku, katastrofą na Odrze w 2022 roku, Legionellą w 2023 roku czy powodzią w 2024 roku wynika, że brakuje skutecznej koordynacji między różnymi służbami i instytucjami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo biologiczne, a podział kompetencji jest niejasny i komunikacja między nimi jest utrudniona. Nowa ustawa o ochronie cywilnej w końcu nakazuje edukację na poważnym poziomie i rok 2025 będzie rokiem szkoleń w tym zakresie (o 2 lata za późno, ale lepiej później niż wcale). Brakuje również edukacji na temat zagrożeń związanych z AI i bio/cyber-terroryzmem, zarówno wśród decydentów, jak i ogółu społeczeństwa.
Inne zo0nozy
Rok 2025 pokaże, czy wirus Zachodniego Nilu przezimował w Polsce. Zakażenia ptactwa i koni oraz przypadki u ludzi na trasach migracyjnych latem 2024 roku wskazują, że wirus był obecny w wielu miejscach Polski jednocześnie. Badania przeciwciał pokażą, czy doszło do stałej introdukcji wirusa (który obecnie zimą praktycznie się nie rozprzestrzenia z powodu braku wektora). Zakażenia kleszczowe, takie jak borelioza z Lyme i KZM (kleszczowe zapalenie mózgu), niestety rosną i będą rosnąć, gdyż wydłuża się okres aktywności kleszczy. Prawdopodobnie kleszcze uaktywnią się wcześnie wiosną i będą zagrażać do późnej jesieni 2025 roku u ludzi i zwierząt towarzyszących. Od 2022 roku mamy także dosyć dużą aktywność w związku ze wścieklizną w Polsce wschodniej, która utrzymuje się na podobnym poziomie. Niestety, zajęta wojną Ukraina nie daje rady ze zwalczaniem wścieklizny w populacji dzikiej na swoim obszarze, graniczącym z Polską. Dirofilaria (nicień) również jest już obecna mniej więcej w całym kraju i będziemy dalej diagnozować Dirofilariozę u psów w 2025 roku w obszarach, w których wcześniej nie występowała.
Choroby odzwierzęce bez potencjału zoonotyczne jak Choroba niebieskiego języka, ASF, rzekomy pomór drobiu (Newcastle).
Pojawienie się choroby BlueTongue w zachodniej Polsce jesienią 2024 roku nie powinno spowodować jej szybkiego rozprzestrzeniania się w obszarze hodowli bydła ze względu na brak aktywności wektorów (kuczmanów) zimą. Niepokoi jednak duża intensywność ognisk zlokalizowanych w obszarze już zapowietrzonym, stąd konieczne są plany naprawcze wdrożone jeszcze przed wiosną 2025 roku, bo inaczej eliminacja choroby może się nie powieść. Jest to ważne ze względu na potencjalną utratę kolejnych zagranicznych rynków zbytu (póki co nałożone embarga pochodzą z obszarów o drugorzędnym znaczeniu). W przypadku ASF kolejny rok nie powinien się dużo różnić od roku 2024. Większość kraju, gdzie intensywnie hoduje się trzodę chlewną, jest zajęta przez afrykański pomór świń, stąd dalsze rozprzestrzenianie się choroby ma charakter drugorzędny. W związku z endemizacją wirusa na dużych obszarach, jego presja jest niska, ale jednak powoduje konieczność intensywnej bioasekuracji. To niestety powodować będzie obniżoną dochodowość w sektorze trzody chlewnej. Za to rzekomy pomór drobiu będzie się prawdopodobnie rozprzestrzeniał ze wschodu na zachód, gdyż problem występuje za wschodnią granicą Polski i jest to już kolejna introdukcja zakażenia. Dalsze rozprzestrzenianie może być bardzo kosztowne dla branży drobiarskiej. 10 stycznia w Niemczech przy granicy z Polską (ok 60km) potwierdzono pierwszy przypadek pryszczycy (FMD) od wielu lat w naszym regionie. Ludzie co do zasady nie są podatni (udokumentowane zakażenia są niezwykle rzadkie i nie traktuje się tej choroby jako zoonozy), ale z punktu widzenia gospodarczego pojawienie się tej choroby w Polsce (mało prawdopodobne), spowoduje katastrofalne skutki dla hodowli bydła mlecznego i opasowego,
Wycofywanie Środków Ochrony Roślin i Antybiotyków w hodowli
Ograniczenie stosowania antybiotyków w hodowli zwierząt i środków ochrony roślin to kolejny ważny element strategii „Od pola do stołu”. Na podstawie dokumentów unijnych można stwierdzić, że rok 2025 przyniesie skokowe ograniczenia czasowe i całkowite wycofywanie substancji czynnych środków ochrony roślin. Warto podkreślić, że główne agrofagi zbóż, ziemniaków i jabłoni w ostatnich latach są w miarę pod kontrolą, podobnie jak gatunki inwazyjne – nic obecnie nowego się nie dzieje. Od 2025 roku realnie będzie obowiązywać raportowanie ilości antybiotyków stosowanych w hodowli. Należy więc monitorować, czy w związku z ograniczeniami nie dochodzi do ponownej reaktywacji znanych i łatwych w zwalczaniu do tej pory zakażeń bakteryjnych czy pojawienia się innych agrofagów (jak szkodniki). Dużym wyzwaniem mogą się okazać toksyny w żywności pochodzenia roślinnego.
Podsumowanie
Rok 2025 powinien być wykorzystany do:
- wyciągnięcia lekcji z powodzi Borys (choć nie spowodowała znaczących wzrostów zakażeń wodozależnych, ale istnieje luka w badaniach mikrobiologicznych czy w komunikacji)
- przygotowania się na pandemię zoonotyczną grypy ptaków (przypadki zakażeń ssaków wirusem A/H5N1 budzą obawy w Polsce o tak ważnej pozycji przemysłu drobiarskiego)
- Przygotowania na zagrożenia hybrydowe ze strony Rosji (rozwój sztucznej inteligencji niesie ze sobą nowe zagrożenia w obszarze bioterroryzmu i dezinformacji)
Jeśli chodzi o sezon infekcyjny chorób oddechowych, COVID-19 nie stanowi już takiego zagrożenia, jak w poprzednich latach, a obecne warianty nie konkurują z innymi typowymi infekcjami grypopodobnymi. Po szczytach zachorowań na krztusiec w 2024 roku sytuacja się stabilizuje. Migracje z Ukrainy przez Polskę nie stanowią już takiego zagrożenia, jak w poprzednich latach, chociaż nadal istnieje ryzyko związane z chorobami zakaźnymi, takimi jak polio czy HIV. Grypa ptaków stanowi poważne zagrożenie, a przypadki zakażeń ssaków wirusem A/H5N1 budzą obawy. W innych obszarach sytuacja jest w miarę stabilna. Pozostaje więc życzyć, aby rok 2025 był rokiem edukacji zdrowotnej (zwłaszcza w obszarze koordynowania, monitorowania i zwalczania zagrożeń biologicznych) i żeby ta wiedza była jak najmniej potrzebna.
PS. Tekst był pisany przez człowieka (co pewnie widać bo stylistyce), a AI wygenerowała obrazki.